Moeder: ‘En nou moet je eens goed luisteren!!!’
Kind: ‘Ja, mammaaaaa.’
Moeder: ‘Maar, je luistert niet vervelend kind!’
Zo klonk het eerder deze week, terwijl ik langs een speeltuintje wandelde. Een moeder die haar kind maant tot ‘luisteren’. In mezelf fluister ik dan, dat ze duidelijk moet zijn. Ze wil niet dat het kind luistert. Ze wil dat het gehoorzaamt.
Ooit dacht ik soldaat te willen worden. Commando of marinier leek me wel wat. Een bezoekje aan het rekruteringscentrum op de Westblaak, was voldoende me van die gedachte af te helpen. Als ze dachten dat ik zonder na te denken in de sloot zou springen als ‘je meerdere’ zegt ‘spring’, dan hadden ze het mis. Ik snap ook wel dat het belangrijk is, dat je onder bepaalde omstandigheden exact doet wat je bevolen wordt, maar ken de historie van de wereldoorlogen ook goed genoeg, om een aversie tegen blind gehoorzamen te hebben. Zelfs gehoorzamen met een uitleg hoeft niet altijd op mijn medewerking te rekenen. Als ik dit zou voorleggen aan een doorsnee soldaat, dan verwacht ik een uitleg te krijgen die mij tot in de puntjes duidelijk zal maken, dat ik het fout heb. En vanuit zijn oogpunt, zal dat dan ook kloppen. Als je ergens in een put ligt te wachten, tot de vijand gaat trachten je te overrompelen, dan is het beter, dat dan ook maar te doen. Jezelf afvragen hoe je in dat verre land in die put bent beland, is dan even geen optie.
Maar nu komt het gladde ijs. Medisch specialisten. Zij studeren meer dan een decennium keihard om zich te specialiseren in waar hun professionele passie ligt. Ze worden blootgesteld aan chronisch slaaptekort en bovennormale hoeveelheden stress tijdens hun leertijd. Neem daar nog eens de moordende competitie bij, waar ze tegen aan moeten vechten om in een respectabele maatschap te belanden en vervolgens de werkweken van tachtig uur, die blijkbaar normaal zijn in die wereld. Tel daar de bezuinigingen van de afgelopen vijftien jaar bij op en reken maar, dat ik niet graag in hun schoenen zou staan. Het is vergelijkbaar met een frontlinie in een oorlog. Al helemaal als je IC ook nog eens vol ligt met stervende mensen. Dan is het niet het moment, dat mensen zich met je vakgebied moeten gaan bemoeien en al helemaal geen moment voor discussie. Er moet eenheid en gehoorzaamheid heersen op dat moment. Net als bij de frontsoldaat is er in de vuurlinie is dat niet het juiste moment om na te denken hoe je daar beland bent.
Dan nog gladder ijs. Eigenlijk zou ik hier helemaal niets over mogen zeggen, want ik weet er niks van, maar toch begeef ik me erop, met het risico er door te zakken. Het Studentencorps. Om hier toegelaten te worden is een ontgroening nodig. Dit is een ritueel, dat met veel geheimzinnigheid en dus ook speculatie omringd is. De reden daarvoor is, dat er dingen gebeuren, die eigenlijk niet door de beugel kunnen, maar waarvoor de ‘uitvoerders’ niet aansprakelijk gesteld wensen te worden. Het zijn rituelen om gehoorzaam te maken middels vernedering en oorzakelijke medeplichtigheid. Dat schept een perverse band, die minimaal een leven lang duurt. Waarbij ook geldt, dat gehoorzaamheid aan de regels van het spel, boven alles staat. Het is een voorbereiding op een wereld, waar op cruciale momenten absolute gehoorzaamheid van je gewenst zal zijn, en jij ook moet kunnen vertrouwen op de gehoorzaamheid van hen die verantwoording aan jou dienen af te leggen. Daar stel je geen vragen bij.
Een ding wat in de drie gevallen gelijk is, is dat de keuze om beroepssoldaat, specialist of corpsbal te worden een vrijwillige is. Je begeeft je vrijwillig in een systeem, waar gehoorzaamheid een bepalende factor is. Zo bepalend zelfs, dat ongehoorzaamheid vrijwel direct tot uitsluiting leidt. In geval van een soldaat in oorlogstijd zelfs tot de dood. Kadaverdiscipline is een ander woord daarvoor. De ultieme Pavlov-reactie op elke crisissituatie. En zo komen we weer in het heden.
Lange tijd heb ik wat ambivalent tegenover de aanpak van de coronacrisis gestaan. Dat is niet zo moeilijk als het een ver van je bed show is. Ik hoef niet op een veel te kleine, onderbemenste IC te staan in het heetst van de strijd. Mijn kroeg is niet dicht, terwijl de huur gewoon doorloopt. Om me heen stierf niemand. Carnaval interesseert me ook niet. Alle regels vanuit de overheid waren voor mij als burger zodanig facultatief, dat gehoorzamen toch telkens een keuze was en daardoor ook voor mij acceptabel. Thuiswerken is geen straf, als je leuk woont. Thuisonderwijs is ook geen probleem, als je er gewoon niet aan meedoet. Mondkapje ook geen probleem, ik zat er wegens fijnstof toch al aan te denken. Als ik echt op kantoor wilde geen werken, dan smokkelde ik daar een uurtje binnen. Als hedonist stond ik tussen de tieners te dansen in een kroeg aan het Canal Saint-Martin afgelopen voorjaar. Als kunstenaar en verslaggever ben ik naar Brussel afgereisd om de avondklok te trotseren, om te zien hoe surrealistisch dat was. Tot het moment dat zelfs in Nederland de avondklok ingesteld werd. Dat was voor mij het moment, dat me voor het eerst in mijn leven, op deze manier de vrije keuze ontnomen werd. Door de staat.
Ik heb mijn kinderen altijd proberen te laten gehoorzamen. Ik heb ze heel erg goed het verschil met luisteren uitgelegd. Pas nu realiseer ik me wat een luxe luisteren is ten opzichte van gehoorzamen. En wat een zegen het is, niet in de frontlijn gedwongen te zijn.
En dat vrijheid, bovenal, toch altijd mijn enige keuze zal zijn.
VON SOLO
DICHTER, COLUMNIST, PERFORMER EN CINEAST
Check de actualiteiten van VON SOLO op www.vonsolo.nl
